Bölüm-2 Hukuk Davalarında Detaylı Usul Kuralları ve Örnekler

BÖLÜM 2: Detaylı Usul Kuralları ve Örnekler

(Bu yazı, Hukuk Muhakemeleri Usulü Rehberinin devamı niteliğindedir.)

🔹 MAHKEMEDE SÖZ ALMA VE İTİRAZ USULLERİ

1. Söz Hakkı Kullanımı (HMK m. 140):
   • Taraflar, mahkeme başkanının izniyle söz alır.
   • Konuşmalar duruşma tutanağına geçirilir (HMK m. 147).
2. İtiraz Çeşitleri ve Süreleri:

   İtiraz Türü	Süre	Dayanak	Örnek
   Görev/Yetki İtirazı	İlk işlemden önce	HMK m. 18	"Mahkemeniz bu davaya görevli değildir"
   Delil İtirazı	Delil sunulur sunulmaz	HMK m. 189	"Tanık taraf olduğu için dinlenemez"
   Hüküm İtirazı	Tebligattan sonra 2 hafta	HMK m. 341	"Kararda eksik inceleme var"

⚠️ AVUKATSIZ KATILIMDA KRİTİK KURALLAR

1. Duruşmaya Geç Kalma:
   • Mazeretsiz gelinmezse dava düşer (davacı) veya çekinmiş sayılır (davalı → HMK m. 150).
2. Uzlaşma Fırsatı:
   • Mahkeme, tarafları duruşma öncesi uzlaştırmaya zorunlu çağırır (HMK m. 310).

"Ek Madde 310/A – (Ek: 19/12/2018-7155/69 md.)
Uyuşmazlığın ticari işletme kaynaklı olması ve belirli bir para alacağı ile sınırlı bulunması hâlinde, mahkemece duruşma öncesinde uzlaştırma yoluna gidilir.
Taraflardan biri mazeretsiz gelmezse iki bin Türk lirası idarî para cezası verilir..."

Yanlış Usul İşlemi Sonucu:

• İtiraz edilmeyen usul hataları hak düşürücüdür (Yarg. HGK, E.2019/1).

📎 EK: ÖRNEK DAVALARDA USUL SÜRELERİ

Dava Türü	Cevap Süresi	Karar Süresi	İtiraz Yolu
Kira Tahliyesi	2 hafta	2-6 ay	İstinaf (HMK m. 341)
Alacak Davası	2 hafta	3-8 ay	Temyiz (HMK m. 362)
İş İade Davası	1 ay	4-12 ay	İstinaf

📜 HMK MADDE 150: DURUŞMAYA GELMEMENİN SONUÇLARI

(Davacı ve Davalı Ayrımı)

Taraf	Mazeretsiz Gelinmezse	Hukuki Sonuç	Kurtarma Yolları
DAVACI	İlk duruşmaya gelmezse	Davanın REDDİ (HMK m. 150/1)	✔️ 15 gün içinde itiraz (HMK m. 150/3), ✔️ Geçerli mazeret.
DAVALI	İlk duruşmaya gelmezse	Çekinmiş Sayılır → Davacının iddiaları kabul edilmiş sayılır.	✔️ 7 gün içinde mazeret bildirme (HMK m. 150/4).

"Çekinmiş Sayılma"nın Sonuçları: Davalı yok sayılır ve davacının tüm iddiaları ile delilleri kabul edilir. Ancak, davalı duruşmadan önce yazılı savunma ve delil sunmuşsa, mahkeme bunları dikkate alır (HMK m. 150/1 son cümle).

📜 HMK EK MADDE 310/A: ZORUNLU UZLAŞTIRMA

Uygulama Alanı: Belirli bir miktarın altındaki ticari davalarda (alacak, tüketici, kira vb.) uygulanır.

Süreç: Mahkeme, duruşma öncesi tarafları uzlaştırmaya yazılı olarak çağırır. Uzlaşma sağlanırsa icra edilebilir bir tutanak düzenlenir.

⚠️ Mazeretsiz Katılmamanın Cezası: Taraflardan biri mazeretsiz katılmazsa, para cezası ve dava masraflarından sorumlu olur (Ek m. 310/A-7).

📜 HMK MADDE 141: SÖZLÜ YARGILAMA AŞAMASI

Tahkikat (delil toplama) tamamlandıktan sonraki nihai duruşmadır.

Adımlar:

1. Duruşma Açılışı: Kimlik kontrolü yapılır.
2. Tarafların Beyanları: Davacı iddialarını, davalı savunmasını özetler.
3. Delil Sunma ve İtiraz: Taraflar son delillerini sunabilir. Karşı tarafın sunduğu sürpriz delile hemen itiraz edilmelidir.
4. Son Söz Hakkı: Her tarafa iddialarını son bir kez özetlemesi için söz verilir. Bu hakkın kullandırılmaması, Yargıtay'a göre kararın bozulma nedenidir.

⚠️ Avukatsız Katılımda Altın Kural: Duruşma tutanağını imzalamadan önce mutlaka okuyun ve eksik/yanlış bir ifade varsa düzelttirilmesini talep edin (HMK m. 147).

🔍 TAHKİKAT (DELİL TOPLAMA) AŞAMASININ DETAYLARI

Duruşma günü verilmesi tahkikatın bittiğini gösterir mi?

✅ Evet, kural olarak tahkikat bitmiştir. Hâkim, tüm deliller toplandığında "Tahkikat tamamlanmıştır; sözlü yargılama için duruşma günü verilecektir" şeklinde karar verir (HMK m. 140/3). Tebligatta bu ifadenin yer alması, delil toplama aşamasının sona erdiğini gösterir.

🚫 İstisnalar: Eğer hâkim, "Bilirkişi raporu bekleniyor" gibi bir ifadeyle ileri bir tarih vermişse veya kararda "tahkikat tamamlanmıştır" ibaresi yoksa, delil toplama süreci henüz bitmemiş sayılır.

⚠️ Kritik Kural: Tahkikat bittikten sonra yeni delil sunma hakkı çok sınırlıdır. Ancak duruşmada ortaya çıkan yeni bir olay veya sonradan elde edilebilen bir delil varsa sunulabilir (HMK m. 141/2, m. 179).